جاذبه های گردشگری استان قم

استان قم

استان قم یکی از ۳۱ استان ایران است که در مرکز این کشور و در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان واقع شده‌است. مرکز استان کلان‌شهر قم است.

این استان در یک منطقهٔ خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و آب و هوای گرم و خشک دارد.

جنوب و غرب استان پوشیده از کوه‌های مرتفع است و آب و هوای معتدل دارد. مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان نیز پوشیده از بیابان‌های وسیع است که بزرگ‌ترین آن‌ها دشت مسیله است.

استان قم از نظر وسعت پس از استان البرز کوچک‌ترین استان ایران است.

استان قم تنها یک شهرستان دارد.

شهرهای قم، جعفریه، پردیسان و سلفچگان مهم‌ترین شهرهای استان به شمار می‌روند.

از معروف ترین روستاهای استان قم، می توان به خاوه،فردو و کرمجگان اشاره کرد.

محدودهٔ وسیعی از استان قم دارای آثار تمدن قدیمی قمرود است و عناصری را از روزهای اولیهٔ حضور تمدن در خود حفظ کرده است.

اولین نیایش‌گاه‌های باستانی در فلات ایران در این منطقه ساخته شده‌اند.

برخی از مورخان بنای اولیهٔ شهر قم را به اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسپ، قباد ساسانی، یزدگرد سوم و چند تن دیگر، نسبت داده‌اند و در این مورد اختلاف نظر وجود دارد.

باستان‌شناسانی چون رومن گیرشمن قم را قدیمی‌ترین منطقه‌ای می‌داند که انسان در آن‌جا استقرار یافته

و تمدن‌های اولیه را پی‌ریزی کرده‌اند.

نتایج جدید باستان‌شناسی نیز قدمت قم را به بیش‌از ۷۰۰۰ سال پیش می‌رسانند. باستان‌شناسان ادعا می‌کنند

به علت وجود رودخانهٔ اناربار و وجود شاه‌راه مواصلاتی منطقهٔ قم از دوران‌های اولیهٔ تاریخی میزبان تمدن‌های شکوفایی بوده‌است

مهم‌ترین عامل مؤثر بر وضع اقتصادی استان، صنعت گردشگری و به ویژه توریسم مذهبی است

و دلیل آن وجود حرم فاطمه معصومه و مسجد جمکران و تعداد زیادی از مزارهای امام‌زاده‌ها و علویان در استان است

که در تمام فصول سال، پذیرای زایران بسیاری از نقاط مختلف ایران و سایر کشورها است که این امر موجب رونق بازار کار و خدمات در این شهر شده است.

در سال ۱۳۴۲ خورشیدی با شروع حرکت انقلابی  حضرت امام ، روح‌الله خمینی از این شهر، قم به مرکزی فعال برای انقلاب مردم ایران تبدیل شد

که در نهایت در سال ۱۳۵۷ خورشیدی این حرکت توانست به براندازی نظام سلطنتی در ایران منجر شود و پس از تأسیس جمهوری اسلامی در ایران، به دلیل نقش و اهمیت مذهبی قم، اهمیت آن در عرصهٔ سیاسی و اجتماعی افزایش یافت.

شهرستان قم در سال ۱۳۷۵ خورشیدی براساس مصوبه مجلس ایران به استان مستقل تبدیل شد.

مرقد حضرت‌ معصومه‌ (س)

مرقد حضرت‌ معصومه‌ (س) در مرکز شهر قم‌ واقع‌ شده‌ است‌ که‌ این‌ مرقد از طرف‌ شمال‌ به‌ میدان‌ آستانه‌،  از شرق‌ به‌ خیابان‌ آیت‌ الله مرعشى نجفى و از جنوب‌ به‌ مسجد اعظم‌ و خیابان‌ موزه ‌و از طرف‌ غرب‌ به‌ مدرسه‌ فیضیه‌ منتهى مى‌شود

در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل»، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به‌کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد واداشت.

در سال ۶۱۳ کاشی‌های مرقد آماده و کار گذاشته شد و اخیراً در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد مطهر به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد.

در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری با منافذ باز آراسته به کاشی‌های هفت رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود.

در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که به مرور زمان فرسوده و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شد به جای آن نصب گردید.

در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت.

تمام قسمت‌های نقره‌ای ضریح از نقره ۹۲ درصد با نقره ۱۰۰ درصد خالص خریداری شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعویض شد

و چوب‌های زیر آن اعم از ستون و پایه و … به دست استادان اصفهانی ساخته و قلم‌زنی شد.

اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر امام جواد از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد.

به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد.

این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هجری برقرار بودند

تا این که در همان سال «میر ابوالفضل عراقی» به تشویق شیخ طوسی (ره) به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی، آراسته به نقش های رنگ آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که تمام قبور سادات و آن بانوان را فرا می‌گرفت.

در سال ۹۲۵ هجری قمری همین گنبد به همت «شاه بیگی بیگم» همسر شاه اسماعیل تجدید بنا و سطح خارجی گنبد با کاشی‌های معرق آراسته گردید.

ضمناً ایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد.

نهایتاً در سال ۱۲۱۸ هجری همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار گنبد با خشت‌هایی طلایی تزیین شد که تا سال ۱۳۷۹ شمسی باقی‌ماند.

پادشاهان صفوی (شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین) در سمت جنوب غربی حرم دفن شده‌اند.

این قبرها تماماً برداشته شده و جای آنها هموار است.

پادشاهان (فتحعلی شاه قاجار و محمد شاه قاجار) قاجار در ضلع شمالی صحن عتیق دفن شده‌اند.

سنگ قبرها برداشته‌ شده و اکنون در موزه نگهداری می شوند.

حرم‌ مطهر و سه‌ صحن‌ آن‌ همراه‌ با مسجد بالاسر مساحتى بالغ‌ بر 13527 متر مربع‌ به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌.

حدود 1914 متر مربع‌ مساحت‌ زیر بناى حرم‌ مطهر است‌، و مابقى آن‌ عبارت‌ است‌ از دو صحن‌جدید و قدیم‌. مرقد مستطیلى شکل‌ است‌ که‌ گنبد آن‌ با صفحات‌ طلا پوشیده‌ شده‌ است‌. حرم‌ هم‌چنین‌ داراى چهار مناره‌ است‌ هر کدام‌ داراى حوض‌ و یک‌ تاج‌ مقرنس‌ مى‌باشد .

مرقد مطّهر حضرت‌ معصومه‌ (س‌) داراى هشت‌ دَر است‌. چهار تاى آن‌ در صحن‌ نو و دوتاى آن ‌در سمت‌ غربى مرقد واقع‌ شده‌اند و یک‌ در آن‌ به‌ خیابان‌ موزه‌ و‌ در دیگر به‌ ورودى مدرسه فیضیه‌ باز مى‌شود .

هشت راه اصلی مواصلاتی به استان قم منتهی می‌شوند. آزادراه ۵، آزادراه ۷، جاده ۶۵ و جاده ۷۱ مهم‌ترین آن‌ها هستند.

موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س)

با جمع آوری ذخایر ارزشمند تاریخی از قرن دوم تا دوره معاصر به عنوان قدیمی ترین موزه ها در کشور شناخته شده است.

درهاي بسيار زيبا ازجنس نقره و طلا كه اغلب از دوره قاجاريه به جا مانده و از سوي پادشاهان قاجار بر رواقهاي حرم نصب شده كه عدد آن به هشت باب مي‌رسد و يكي از آنها در ضريح است كه تماما از طلا بوده و سه سال قبل با تعويض ضريح به موزه انتقال يافته است.

مجموعه آثار موزه شامل بخش های متنوعی است كه اهم آن ها عبارتند از :

ـ بخش قرآن های خطی از قرن دوم تا دوره معاصر
ـ مسكوكات ادوار اسلامی و پیش از اسلام
ـ تابلوهای نقاشی و شمایل مینیاتوری
ـ آثار چوبی خاتم كاری
ـ آثار چوبی منبت كاری
ـ ظروف سفالینه متعلق به هزاره اول و دوم قبل از میلاد مسیح و ادوار اسلامی
ـ ظروف چینی و شیشه ای و…
ـ كاشی های زرین فام با طرح ها، نقوش و كتیبه های زیبا مربوط به قرون ششم تا هشتم هجری قمری
ـ آثار حجاری و سنگ های تزئینی
ـ لوازم فلزی با تزئینات قلمزنی
ـ قالیچه های دستباف ابریشمی دوره صفوی و قاجار
ـ پارچه های دستباف

قدیمی‌ترین بخش آثار موزه آستانه مقدس قم  را سفالینه‌های پیش از میلاد مسیح (ع) تشکیل می‌دهند که این آثار مربوط به منطقه باستانی سیلک کاشان و برخی نیز مربوط به منطقه باستانی صرم قم است که متعلق به هزاره‌های اول و دوم قبل از میلاد مسیح (ع) بوده است.

از این تعداد برخی نیز اهدایی و برخی نیز پیش از انقلاب توسط وزارت وقت اوقاف و صنایع مستظرفه به موزه انتقال داده شده است ،

آثاری که به موزه اهدا می‌شود به نام اهدا کننده در موزه نگهداری می‌شود.آثار اهدایی به علت قدمتی که دارند

اگر نیاز به مرمت داشته باشند در کارگاه هنری آستانه مرمت شده و پس از مرمت نسخه‌ای از وضعیت جدید اثر به اهداء کننده تقدیم خواهد شد.

قدیمی ترین قرآن موزه در سال 198 هجری قمری نوشته شده است .مصاحف موزه عمدتا بخط کوفی، ثلث، نسخ، محقق و ریحان است

که برخی از آنها از آغاز تا انتها به یک شیوه از خط خوشنویسی و برخی دیگر بشکل توامان نویسی کتابت شده است

که اکثر آیات قرآن با مرکب مشکی و برخی دیگر نیز با آب طلا و رنگ لاجورد تحریر شده است.
موزه آستانه مقدس قم دارای نمونه های متعددی از آثار منبت کاری ادوار اسلامی است از جمله درهای چوبی منبت کاری مربوط به دوره صفوی که در حواشی آن آیاتی از قرآن مجید به چشم می خورد

همچنین رحل منبت کاری دوره صفوی دارای نقوش گیاهی و حیوانی و انسانی و رحل منبت کاری و مشبک کاری دوره صفوی که توسط اعتماد الدوله وزیر شاه صفی وقف شده است.

مسجد جمکران

مسجد جمکران واقع شده در ۶ کیلومتری شهر قم به طرف جاده کاشان در نزدیکی روستای جمکران واقع شده است.

مسجد جمکران یکی از زیارتگاه های مهم استان قم  است که هر شب چهارشنبه هزاران نفر از نقاط مختلف کشور به قصد زیارت عازم آنجا می شوند.
تاریخچه ساخت بنای اولیه مسجد به سال 373 ه. ق. باز می گردد

که در اثر الهام غیبی به یکی از علمای آن زمان؛ وظیفه ساخت مسجد بر عهده وی گذاشته می شود.

ساخت این مسجد بنا به نقل عالم معاصر محدث نوری به فردی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی مربوط می‌شود،

به گفته او که در بیداری با امام دوازدهم شیعیان، مهدی دیدار کرده است و حجت بن حسن دستور ساخت مسجد را به وی داده است.

بعد از انقلاب اسلامی ایران به مسجد جمکران توجه شد و بیشترین توسعه آن مربوط به دو دهه اخیر می‌باشد

که شکل و ساختار مسجد را از یک مسجد معمولی و کوچک به یک مکان مقدس و ویژه برای شیعیان صاحب الزمان تبدیل شد

بسیاری از شیعیان شب چهارشنبه از روزهای هفته و شب نیمه شعبان – تولد مهدی – از روزهای سال را به این مسجد می‌روند و اعمال آن را بجا می‌آورند.

اعمال آن دو رکعت نماز تحیت مسجد است و دو رکعت نماز که به نماز امام زمان مشهور است به شیوه‌ای خاص بجای آورده می‌شود

در میان شیعیان بحث های زیادی در خصوص ملاقات با امام زمان مطرح است.

عده‌ای با استناد به روایاتی، آن را در خواب ممکن می‌دانند. دریافت نامه از مهدی (عج) پس از غیبت کبری نیز مورد قبول بسیاری از شیعیان است.

اما عده‌ای از جمله برخی از معاصرین، با استناد به نامه‌ای که حجت بن حسن مهدی (عج) به آخرین وکیل خویش ارسال نموده است،

که شیعیان به توقیع ناحیه مقدسه از آن نام می‌برند، مشاهده امام زمان (عج) در بیداری را بر خلاف نامه منسوب به مهدی می‌دانند.

خانه حکیم باشی ملاصدرا در شهرستان قم

در منتهی الیه غرب روستای کهک درمحله چال حمام واقع است که اطراف آن را خانه های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده اند.

محمد بن ابراهیم یحیی شیرازی، معروف به ملا صدرا (حکیم باشی) به مدت پانزده سال در کهک اقامت داشت.

برای یافتن خانه ملاصدرا کافی است به انتهای بافت سنتی روستا برویم. در انتهای یکی از مسیرهای هلالی شکل روستا به خانه ملا صدرا می رسیم.

پلان اصلی بنا شبستانی است چلیپایی (چهار صفه) که گرداگرد آن را در چهار گوشه، طبقه همکف و اول، حجره ها و اتاق هایی در بر گرفته اند. تزیینات بنا شامل گچبری شبه سجاده ای و مشبک های گچی در نورگیرهاست. محوطه اصلی

این بنا سقف گنبدی شکل دارد و در راس گنبد آن، شیشه های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می کند.

در چهار طرف این محوطه چهار دهلیز قرار گرفته که دو دهلیز آن در تملک دیگران است و سازمان میراث فرهنگی استان قم درصدد خرید، حفاظت و بازسازی آن هاست.

خشت خام، ملات گل و سقف با تیرهای چوبی مواد و مصالح مورد استفاده در این بناست

 ابعاد خشت ها معادل 6×20×20 سانتی مترمی باشد و عرض دیوارها به طور معمول از دو خشت تشکیل شده است که معادل 60 سانتی متر است.

این خانه دارای فضایی گیرا و قدیمی با سقفی بلند و پوشش گنبدی با دیوار های سیاه و اندود گل و تزئینات گچبری ساده با کاربندی های زیبا در سقف چهار طرف آن فضاهایی چهار گوش مسقف بین تویزه های جناغی شکل که در مجموع، شبیه امامزاده های دوره صفوی است .

در شرق خانه قنات نسبتاً پرآبی وجود دارد که جزیی از مجموعه خانه ملا صدرا محسوب می شود.

متأسفانه قسمت اعظم بنا تخریب شده واز هشت اتاق پیرامون شبستان تنها یک اتاق باقی مانده است. دو اتاق دیگر طی تعمیرات سال 1377 شمسی بازسازی شد.

خانه ملاصدرا در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۲۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کوه خضر نبی

کوه خضر نبی در ۶ کیلومتری از مرکز قم به سمت جنوب و در جوار شهرک ایثار قرار دارد و از فراز این کوه تمام شهر قم دیده می‌شود.

کوه خضر نبی منسوب به حضرت خضر‌(ع)‌ دارای بیش از سه هزار سال قدمت است.
بر قله کوه خضر نبی در سه هزار سال پیش غاری بوده که امروز به مسجد کوچکی تبدیل شده‌است

و گفته می‌شود که در زمان قدیم این مسجد محل زیارت حضرت خضر نبی بوده‌است.

سالها پیش قبل از اینکه هنوز شهر قم انقدر بزرګ نشده بوده کوه خضر نبی محل نیایش عارفان بوده است.

همچنین کوه خضر نبی از نظر تفریحی نیز مورد توجه ساکنان قم، زائران و مسافران است و در روزهای تعطیل شاهد حضور خیل عظیم جمعیت به سمت این کوه هستیم.

مسیر بالارفتن این کوه به گونه‌ای با پله طراحی شده که در هر گروه سنی از کودک خردسال تا افراد کهنسال نیز می توانند از کوه بالا بروند.

امکاناتی از قبیل شبستان، سرویس بهداشتی، آب لوله کشی (پمپاژ آب)، تلفن همگانی، برق و … در آن وجود دارد

لارم به ذکر است با توجه به ارتفاع کوه خضر نبی از سطح زمین درجه حرارت نسبت به شهر قم مطلوب‌تر و در تابستان‌ها خنک‌تر و زمستان‌ها سردتر است،

مردم قم، این سه بنا را به صورت مجموعه مدفن سعد، سعید و مسعود از بزرگان عرب های اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی می دانند.

بر اساس کتیبه تاریخی موجود، این سه گنبد، مدفن خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنام دیگری است.

البته به غیر از افراد نامبرده ؛ افراد دیگری از همان خاندان در زیر این گنبد ها مدفون هستند .

مقابر گنبد سبز از نگاه هنر گچبری از نمونه های بارز و منحصر به خود به شمار می روند و

شامل : ۱- برج مقبره خواجه اصیل الدین ، محل دفن دو تن از امرای خاندان صفی به سال ۷۶۱ هجری قمری است .

۲- برج مقبره خواجه علی صفی محل دفن سه تن از امرای خاندان صفی به سال ۷۹۲ هجری قمری است

۳- برج مقبره شمالی متعلق به اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری است .

با توجه به اینکه بدنه استوانه ای شکل بنا به صورت دوازده وجهی است از داخل بنا به هشت ضلعی منظم تغییر شکل داده است .

تزیینات این بنا ها که انواع تکنیک های گچبری در آن به کار رفته  اس

، از گنبد سلطانیه تأثیر گرفته و نوع آجر چینی منظم و متحد الشکل و طرح های بسیار زیبایی از شمسه و اسپرهای کار شده و کتیبه های به خط ثلث یا کوفی با گچبری برجسته سفید رنگ و زمینه لاجوردی با نقوش اسلیمی میان دو حاشیه نقش و نگار شده و در ادامه طاق نما ها و درگاه هایی چند گانه که به صورت قرینه و مقرنس گشته حاکی از شیوه های متنوع گچبری چند رنگ است

و قسمت هایی از آن توسط شمسه ای عظیم با گره بندی های متعدد تزین یافته که همه آن ها نمونه هایی بسیار زیبا و بدیع از نوع هنر معماری ذوق و سلیقه گچبری و رنگ آمیزی هنرمندان قمی در آن زمان به نمایش می گذارد.

مقابر باغ گنبد سبز در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۲۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است .

مدرسه فیضیه

مدرسه فیضیه در قم میدان آستانه مقدسه و در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار گرفته است

با توجه به کتیبه سردر ایوان جنوبی آن که به شاه طهماسب صفوی منسوب شده است بنای اولیه مدرسه با نام مدرسه آستانه مربوط به قرن ششم هجری بوده و تا اواخر قرن یازدهم با همین نام مشهور بوده است

،بنای فعلی آن در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق، توسط فتحعلی شاه ساخته شده است.

مدرسه فیضیه از نیمه نخست قرن 13 هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد.

بنای مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه با ۴۰ حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و ۴۰ حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده است.

قدیمی ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که به تاریخ ۹۳۹ هجری قمری با کاشی های زیبای معرق، متعلق به عصر صفوی تزیین شده است .

سردر ورودی این مدرسه دارای طاقی جناغی شکل است. صحن اصلی آن با ابعاد ۵۰ در ۸۹ متر، دارای چهار ایوان در دو طبقه است.

امام خمینی (ره) پس از ورود به قم در سال 1301 در حجره‌ی 23 مدرسه فیضیه سکونت داشتند،

در 29 اسفند 1341 شاهد یورش ماموران شهربانی و ژاندارمری قم به مدرسه فیضیه بودیم و در فروردین 1342 نیز فیضیه یک بار دیگر هدف حمله نظامی قرارگرفت،

به دلیل قرار گرفتن فیضیه در کانون مبارزات سیاسی و فعالیت‌های اجتماعی امام خمینی (ره) رژیم شاه نیز این مدرسه را محلی برای اجتماعات سیاسی و پناهگاه طرفداران انقلاب به حساب می آورد.

در خرداد سال 1354 تظاهراتی به انگیره بزرگداشت خاطره شهدای 15 خرداد در فیضیه برگزار شد که به تعطیلی مدرسه تا پیروزی انقلاب اسلامی انجامید.

مدرسه یک بار در سال ۱۲۵۵ق توسط حاجی علی محمد فیض مرمت شد

وپس از آن توسط آیت الله میرزا محمد فیض در طبقۀ دوم قسمت‌های شمالی و شرقی مدرسه حجره سازی شد

و در سال ۱۳۰۱ آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری حجره‌های دیگر قسمت‌ها را کامل کرد.

در سال ۱۳۷۰ق آیت الله بروجردی در کمرگاه ایوان غربی یک طبقۀ دوم ایجاد کرد.

نامگذاری این مدرسه به نام فیضیه به جهت این بوده که فیض کاشانی که مدتی در این مدرسه تدریس می‌کرده و این مدرسه، محل تدریس و محل اقامت وی در مدت اقامتش در شهر قم بوده است.

به همین جهت، این مدرسه در بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شد.

برخی نیز معتقدند که این نام از زمان تجدید بنای مدرسه در دوره قاجار و به پیشنهاد علمای این دوره رایج شد. این احتمال با توجه به اینکه خاندان فیض در دوره قاجار ریاست شرعی شهر قم را برعهده داشتند.  برجسته‌تر می‌شود.
این اثر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ی ثبت ۲۰۷۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دریاچه نمک حوض سلطان

دریاچه نمک حوض سلطان در 35 کیلومتری شمال قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران – قم قرار دارد

این دریاچه که به دریاچه ساوه قم و دریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع در شمال باختری دریاچه نمک واقع شده است.

حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد.

دددریاچه نمک حوض سلطان شامل دو چاله جدا از هم یکی به نام “حوض‎سلطان” و دیگری به نام “حوض‎مره” است

که با آبراهه باریکی به هم وصل می‎شوند.

حوض باختری (حوض‎سلطان). حوض خاوری (حوض‎مره)، وسعت و شکل دریاچه حوض سلطان متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است.

در موقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد و آب آن اراضی پست و شوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند و دریاچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کیلومتر تشکیل می دهد.

رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما از اراضی شوره زار و نمکی اطراف عبور می کنند.

از جمله این رودها می ‌توان به رود شور و قره چای اشاره کرد.
رسوبات حوض‎ سلطان بیشتر از نوع گچ و نمک، مارن و رس است.

بررسی‎های لرزه‎نگاری و حفاری نیز نشان داده که نمک تا عمق 46 متر وجود دارد. این نمک، به صورت 5 لایه جدا از هم با ضخامت کل تا 20 متر است که با رس‎های قهوه‎ای تا خاکستری از یکدیگر جدا می‎شوند.

درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد.

راه های ورود به منطقه حوض سلطان قم :

راه دسترسی اول به حوض سلطان برای کسانی که از سمت قم می آیند بعد از مجتمع مهتاب، و عبور از اولین تپه ای که دریاچه بعد از آن دیده می شود و درست در کنار تپه دوم، جاده ای خاکی به سمت پایین و دریاچه سرازیر می شود که جاده اصلی معدن نمک است (در 95 کیلومتری تهران).

یکی از نشانه های این خروجی، تابلوی “تهران 95 کیلومتر” می باشد.

راه دسترسی دوم به حوض سلطان برای کسانی که از سمت تهران می آیند پس از طی 70 کیلومتر از تهران، در سمت چپ اتوبان جاده ای به سمت روستای چشمه شور می رود که نشانه آن در اتوبان تابلوی “اطلاعات گردشگری” می باشد.

برای رسیدن به طرف مقابل اتوبان باید از اولین زیرگذر اقدام کنید.

کاروانسرای پاسنگان

کاروانسرای پاسنگان در مسیر جاده قم – کاشان و حد فاصل 20 کیلومتری شهر قم، در نزدیکی زنبورک از توابع جنت آباد قم واقع شده  است

کاروانسرای پاسنگان متعلق به سده ۱۳ ه. ق است این بنا توسط یک بازرگان قزوینی به نام حاجی محمدباقر به سال 1807 میلادی ساخته شده است.

در این کاروانسرا اتاق مسافران حذف شده و از این جهت به کاروانسرای گیلک شباهت پیدا کرده است

ولی در اینجا دالان هایی که به جای اصطبل بکار رفته است هر کدام شامل دو مدخل است و از این جهت با کاروانسرای سرجم شباهت پیدا می کند.

کاروانسرای تاریخی پاسنگان با دو هزار و پانصد متر مربع مساحت به شکل 50 در 50 متر مربع و چهار ایوانی بنا شده که در چهار گوشه آن، چهار برج نیم دایره با نمای تزیینی به چشم می خورد.

در طرفین ورودی این کاروانسرا 10 طاق نمای تزیینی نیز بنا شده است و دارای شش اتاق، 16 ایوانچه، حیاط، اتاق نگهبانان و محل نگهداری حیوانات است ،

در خارج از کاروانسرا دو آب انبار قدیمی قرار دارد.

تمامی بخش های این کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه ای مرکب از سنگ های بزرگ قرار گرفته است.

همه حجره ها، چه حجره های بیرونی و چه حجره های داخلی در ارتفاع 120سانتیمتر از کف زمین اصلی بنا شده اند.

دو حجره دیگر هم در دو طرف ایوان ورودی کاروانسرا قرار دارد که هم از ایوان و هم از حیاط ورودی دارد، که از آنها احتمالا برای سکونت نگهبانان و سرایداران کاروانسرا استفاده می شده است.

با توجه به قرار داشتن این کاروانسرا در مسیر کویر مرنجاب و آماده بودن امکانات رصد ستارگان برای گردشگران، علاقه مندان به نجوم می‏توانند در این مجموعه، ستارگان را رصد کنند.

ایجاد سفره خانه سنتی، محلی برای برگزاری مراسم و آیین های مذهبی، فرهنگی، هنری و جشنواره های کشوری، ایجاد اماکن اقامتی و پایگاه پرنده نگری از جمله امکانات و خدماتی است که در این کاروانسرا فراهم شده است.

کاروانسرای پاسنگان در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ با شماره ثبت ۳۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برای رسیدن به کاروانسرای پاسنگان پس از طی کردن مسیر فرعی جاده ای که به کاشان ختم می شود،

در مجاورت دو مرغداری، کاروانسرای پاسنگان قرار دارد. کاروانسرا هم اکنون در شعاع چند صد متری جاده ارتباطی اتوبان قدیم قم به سمت کاشان و در محدوده دشت واقع است.

کاروانسرای دیرگچین

کاروانسرای دیرگچین در دل پارک ملی کویر بر سر راه قدیمی قم به ورامین یا ساوه به ورامین و گرمسار قرار دارد و فاصله آن تا قم حدود ۸۰ کیلومتر است.

کاروانسرای دیرگچین در متون تاریخی به نام های “دژ کردشیر”، “دیرالجص” ، “قصرالجص” ،” قصرگچ” ، “قلعه دیر”  و “قلعه دیر کاج”  خوانده شده است.

وسعت محوطه كاروانسراى دیر گچین به 12 هزار متر مربع مى‌رسد كه بناى كاروانسرا با وسعتى حدود 8 هزار متر مربع در میان آن احداث شده است

و داراى 43 حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و 8 شترخانه، داراى منظر شاهى و 2 مغازه براى نگهدارى كالا، حمام و مسجد است. بنای اصلی آن دارای پلان مربع بوده که در چهار گوشه دارای چهار طاقنماست و ورودی آن مستطیل شکل و گنبدی بر بالای آن قرار دارد.

دیرِ گچین، کاروانسرایی‌ است با پلان منظّم چهار ایوانی و مربّعی و حدود صد متر در صد متر. پی بنا در دوره ساسانی گذاشته شده اما ساختمان، در دوره صفوی کامل گشته است.

چهار برج در رئوس ساختمان و دو نیم‌برج در ورودی بنا – بخش جنوبی – قرار دارند .

با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت کاروانسرای دیر گچین در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است.

یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران، وجود کلیه نیازهای اولیه مسافرین (شامل : مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی) در داخل کاروانسرا می‌باشد.

کاروانسرای دیر گچین  در حال حاضر به محل نگهداری احشام روستاییان محل تبدیل شده و مالکیت آن نامشخص است . این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

راه های ورود به منطقه  :

مسیر اول : جاده آسفالته قم به روستای علی آباد و سپس مسیر خاکی نسبتا هموار تا دیر گچین .

مسیر دوم : چرم شهر ورامین بعد از طی مسافتی در حدود 20 کیلومتر به دیر گچین می رسید.

پارک ملی کویر

پارک ملی کویر یکی از پارک‌های ملی ایران است این منطقه ۴۴۰ هزار هکتار وسعت دارد و در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران در شهرستان گرمسار واقع شده‌ است.

پارک ملی کویر همچنین یکی از 9 ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.

به عبارتی دیگر پارک ملی کویر یا همان منطقه حفاظت شده کویر مرکزی در غرب کویر مرکزی ایران و شرق دریاچه نمک و قم رود در استان قم، پیشوا و دهستان ارادان و قشلاق بزرگ گرمسار و شمال دهستان ابوزیدآباد کاشان قرار دارد که در محدوده استان‌های تهران، قم، سمنان و اصفهان واقع شده است.

به زبان دیگر پارک ملی کویر بین 23/51 الی 04/53 طول شرقی و 17/34 الی 12/35 عرض شمالی در استان سمنان واقع شده است.

پارک ملی کویر، تنها پارک ملی در ایران است که به گفته سازمان محیط زیست در آن هیچگونه سکونتگاه انسانی، معدنی و پروانه چرای دام وجود ندارد.

پارک ملی کویر دارای اقلیم خشک و بیابانی است و بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد.

متوسط میزان سالیانه باران در منطقه ۱۵۰ میلی متر است. معمولاً گرمای شدید از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد.

پارک ملی کویر در گذشته یکی از بهترین زیستگاه‌های گورخر ایرانی بود

ولی اکنون نسل آن از میان رفته و از اوایل دههٔ ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده‌ است.

یوزپلنگ آسیایی دیگر حیوانی‌ست که نسل آن در این منطقه با خطر جدی روبروست.

در سال ۱۳۸۸ دوربین‌های تله‌ای پروژه حفاظت از یوز در دو نوبت ۸ قطعه عکس از ۳ یوز را در این منطقه ثبت کردند.

این اولین مشاهده یوز در این منطقه پس از سال ۱۳۸۱ بود.

همین دوربین‌ها تصاویری از پستاندارانی چون پلنگ، کفتار راه‌راه، کاراکال، گرگ، روباه، شغال، گوسفند وحشی و بز کوهی را نیز ثبت کردند.

اراضی مسطح این پارک با پوشش گیاهی کویری و نیمه کویری است،

در ناحیه کوهستانی بخش شمالی پارک، کل و بز و قوچ و میش به سر می برند، پرندگان چون کبک و تیهو بومی این منطقه هستند

ولی هر ساله پرندگان مهاجری چون فلامینگو، آنقوت، سر سبز و خوتکا به آب بندهای این منطقه می آیند

از دیگر حیوانات موجود در منطقه می‌توان به جبیر، غزال ایرانی، انواع عقاب، جرد، انواع مار، انواع شاهین، عقاب طلایی، لاشخور، گربه شنی، کبک، تیهو، فلامینگو، آنقوت، سمور سنگی، جوجه تیغی، روباه شنی اشاره کرد.

جاذبه های گردشگری پارک ملی کویر به دو بخش جاذبه های طبیعی و تاریخی تقسیم می شود.

جاده سنگفرش به عنوان یکی از شگفت انگیزترین آثار تاریخی از جاذبه های این منطقه است،

به طوری که این جاده امکان عبور کاروان ها را از میان اراضی باتلاقی و شوره زارهای حاشیه دشت کویر فراهم می کرده است. (در مسیر گرمسار به پارک ملی کویر)

بنای مشهور “قصر بهرام” که در واقع یک کاروانسرای شاه عباسی است و کاروانسرای “عین الرشید”، آبراه سنگی “سیه کوه” که آب مورد نیاز قصر بهرام را تامین می کرده، بقایای “ساختمان حرمسرا”، کاروانسراهای “سفید آب” و “لکاب” و آب انبار “قیلوقه” از دیگر جاذبه های تاریخی این منطقه است.

چشم انداز عمومی پارک :

با اینکه نام این پارک را کویر گذاشته اند لیکن بخش های وسیعی از آن حالت بیابانی دارد و دارای رستنی های فراوان است،

در این پارک کوه های دوازده امام و سیاه کوه قرار دارند،

در ضمن پارک دارای چشمه ها و نهرهایی است.

از جمله آنها می توان به چشمه سفیدآب در نزدیکی محیط بانی سفید آب، چشمه آبشار نمکی در نزدیکی ملک آباد و چشمه سیاه کوه در نزدیکی محیط بانی سیاه کوه اشاره کرد.

غار کُهَک

غار کُهَک در نزدیکی جاده قم – اصفهان و 86 کیلومتری جنوب شهر قم و در نزدیکی روستای کهک که در۵۵ کیلومتری دلیجان واقع شده است وجود دارد .

دهانه غار در ارتفاع 1950 متری از سطح دریا قرار دارد و به شکل دایره‌ای به قطر 70  سانتی‌متر می‌باشد.

این دهانه بالای دیواره‌ای به ارتفاع 8 متر واقع شده که برای ورود به غار بایستی حدود 8 متر اولیه را با طناب به پایین رفت.

غار کهک از تعدادی سکوی بزرگ متوالی تشکیل شده که هر کدام به وسیله یک پرتگاه 10  تا 20 متری، از یکدیگر جدا می‌شوند.

این پرتگاه‌ها در زمان‌های بسیار دور در اثر ریزش عظیمی که در داخل غار رخ داده‌، به وجود آمده‌اند.

در داخل غار دالان و دهلیز فرعی وجود ندارد. مسیر بازدید غار به علت وجود لایه‌ای از خاک رس، مرطوب و لغزنده است.

نکته‌ای که در پیمایش این غار حائز اهمیت است،

وجود دو چاه عمیق در نیمه نخست مسیر است که در صورت بی‌دقتی و عدم مهارت، احتمال سقوط به داخل آن‌ها وجود دارد.

پس از بازدید از تالارهای اصلی و بزرگ غار و عبور از مسیر های زیبا و شگفت انگیز می توان به وسیله طناب حمایت و وسایل فنی دیواره 10 متری انتهای غار را بصورت تراورسی به سمت راست صعود کرده و از مسیر تونلی بسیار تنگ و باریک و بصورت درازکش به تالارهای انتهایی غار دست یافت.

بلندی بعضی از ستونهای آهکی غار کهک در حدود 14 متر است

که جزء بلندترین ستون های غارهای آهکی ایران می باشد با طی مسیر 250 متری، تالار غار به پایان رسیده و گودالی از آب زلال واقع در دخمه‌ای پوشیده از چکنده‌های مرمرین و بلورین به چشم می‌خورد.

این گودال عمیق‌ترین نقطه غار است و 80 متر پایین‌تر از دهانه غار قرار دارد.

مسیر غار پس از گودال آب در جهت عکس و به طرف بالا، به طول 100 متر امتداد می‌یابد و غار به انتها می‌رسد.

غار کهک 350 متر طول دارد.

غار کهک از نظر وسعت از غارهای متوسط ایران است اما به دلیل برخورداری از غارسنگ‌های عجیب، پرتگاه‌های فراوان، آبشارسنگ‌های بلند و چکیده‌های رنگارنگ و عظیم‌الجثه، یکی از منحصر به فردترین غارهای ایران و از قدیمی‌ترین غارهای زایش‌یافته کشور است.

برای رسیدن به دهانه غار از سلفچگان تا سه راهی سمت راست که تابلو سیمان دلیجان قرار دارد فاصله حدود 20 کیلومتر است

پس از رد شدن از سه راهی و پشت سر گذاردن روستای راوه از مسیر جاده آسفالته می توان به روستای کهک رسید

و از مسیر بالای قبرستان ده؛ جاده خاکی پهنی ما را تا دهانه غار هدایت می کند دهانه غار در کف زمین با ورودی تنگی در حدود 50* 60 سانتی متر است.

موزه صنایع دستی قم

موزه صنایع دستی قم که در خانه تاریخی یزدان پناه دایر شده که در خیابان 19 دی (باجک)، انتهای کوچه 11 پلاک 15 واقع شده و در دو نوبت صبح و عصر پذیرای بازدید علاقه مندان  و گردشگران قم است.

خانه یزدان پناه

با مساحت بیش ار یک هزار متر ثبت شده در فهرست آثار تاریخی در استان متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی (با قدمتی نزدیک به 120 سال) است.

خانه یزدان پناه دارای ده اتاق است.

ارتفاع اتاق‌ها در بخش جنوبی ساختمان بلند‌تر است تا هوا درون اتاق دیر‌تر گرم شود و هوای گرم به سمت بالا برود.

یک پنجره نیز نزدیک سقف قرار دارد که هوای گرم از اتاق خارج شود تا کف زمین برای نشستن خنک‌تر باشد.

در موزه صنایع دستی قم آثار هنری صنایع دستی بومی قم در دو سالن شاه نشین بالا و آثاری گویای فرهنگ غنی این استان در ویترین های مجزا در معرض نمایش قرار داده شده است.

در بخش محصولات در حال حاضر آثاری از رشته‌های سفال و سرامیک، خرمهره، معرق چوب، قلمزنی روی مس، منبت چوب، معرق، نقاشی روی شیشه، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، خرمهره، کوزه های سفالین منقش به آیات و روایات و اسما جلاله، حکاکی روی فولاد خنجر و شمشیر و همچنین لباس‌های سنتی استان به نمایش درآمده است.

بخشی از موزه صنایع دستی قم به کارگاه های تولید اثر هنری چون معرق چوب، طراحی چوب و سفال به صورت زنده اختصاص پیدا کرده است.

بخش کارگاه‌ها نیز شامل تولید سفال، رودوزی‌های سنتی (سرمه دوزی، سوزن دوزی و …) و معرق چوب است.

گردشگری روستاهای استان قم