در فعاليت‌هاي آزمايشگاهي بايد معلمان و مربيان براي دانش‌آموزان الگوي از رعايت نظم، بهداشت و ايمني باشند. براي مثال در پوشيدن روپوش سفيد و استفاده از وسايل ايمني، تاكيد و پيروي از قوانين ايمني، اجراي دقيق روش كار آزمايش، اشاعه، ترويج و آموزش نكات ايمني بايد اهتمام ويژه‌اي به خرج دهند. آزمايشگاه بايد از هر نظر ايمن باشد، ايمني بر كار مقدم است. در اين بخش توصيه‌هاي متعددي براي معلمان و مربيان آزمايشگاه ارايه مي‌شود. اطلاعات اساسي اين توصيه‌ها براي كار در آزمايشگاه مدرسه و دانشگاه تنظيم شده و شامل نكات عمومي در رابطه با رعايت ايمني در آزمايشگاه بوده و بايد در فواصل معين بازنگري و به روز شوند.
1– نگهداري از آزمايشگاه و تجهيزات
- بازرسي منظم شرايط ايمني و تجهيزات كمك‌هاي اوليه و چسباندن تاريخ و نام بازرس بر روي تجهيزات بازرسي شده،
- پيروي كامل از مقررات و شرايط استفاده از مواد و وسايل شيميايي؛
- هرگز از وسايل معيوب استفاده نشود؛
- ثبت نگارش‌ها و شرايط ايمني آزمايشگاه؛
- ثبت و نگهداري همه وقايع آزمايشگاهي به مدت زماني كه سيستم مدرسه نياز دارد؛
- آشنايي با شرايط ايمني و روش كار در مواقع اضطراري؛
- آموزش روش استفاده از همه تجهيزات ايمني و اورژانسي قبل از انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي با دانش‌آموزان؛
- آموزش اصول ايمني و بكارگيري آنها در حوادث اورژانسي به دانش‌آموزان؛
- آشنايي با محل كليد برق و دريچه آب و گاز در آزمايشگاه و شيوه قطع كردن آنها؛
- آشنايي با محل تجهيزات ايمني و اورژانسي ( مثل: دوش ايمني، مايع چشم شوي، جعبه كمك‌هاي اوليه، اطفاي حريق، كپسول آتش نشاني و محلول ضد عفوني كننده) و شيوه استفاده از آنها؛
- ثبت شماره تلفن‌هاي مراكز اورژانس در دفترچه و حافظه تلفن آزمايشگاه؛
- آشنا ساختن دانش‌آموزان با چگونگي تخليه منظم آزمايشگاه به هنگام شرايط اضطراري و اجراي آزمايشي آن؛
- تشريح جزئيات نتايج حاصل از نقض قوانين ايمني و روش كار براي دانش آموزان.
2- نگهداري از مواد شيميايي
- بازرسي منظم فهرست مواد شيميايي؛
- به روز كردن فهرست مواد شيميايي حداقل سالانه و يا در صورت نياز توسط اداره؛
- تهيه كپي فهرست مواد شيميايي جهت پاسخ گويي در مواقع اضطراري( مثل پاسخ به كارشناسان آتش نشاني )؛
- عدم نگهداري مواد غذايي و نوشيدني در كنار مواد ماده شيميايي؛
- نگه داري مواد شيميايي در ظرف اصلي آنها؛
- اطمينان از اين‌كه همه مواد شيميايي و واكنشگرها داراي برچسب هستند؛
- عدم نگهداري مواد شيميايي در سكو، كف و يا زير هود آزمايشگاهي؛
- اطلاع از ميزان ماده شيميايي مورد نياز، قابل دسترس براي هر آزمايش و ذخيره شده در انبار؛
- آماده كردن مقدار معيني از مواد شيميايي قابل دسترس در آزمايشگاه كه شامل برچسب ايمني و داده‌هاي مورد نياز براي شناسايي آنها بر.
3- آمادگي براي انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي
- قبل از انجام هر فعاليت آزمايشگاهي، ارزش آموزشي آن را در مقابل خطر‌هاي بالقوه موجود بسنجيد؛
- آشنايي و پيش‌بيني خطرات بالقوه مواد در فرايندها و تجهيزات درگير در هر فعاليت آزمايشگاهي؛
- وارسي همه وسايل و تجهيزات قبل از انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي؛
- قبل از ورود به آزمايشگاه به دانش‌آموزان تذكر دهيد كه در اجراي همه فعاليت‌هاي آزمايشگاهي راهنما داشته باشند.
- قبل از شروع كار همه موارد مربوط به ايمني و خطرات احتمالي در فعاليت‌هاي آزمايشگاهي به دانش‌آموزان گفته شود.
4- مديريت مطمئن و مناسب آزمايشگاه
- نمونه‌ي خوبي از رفتار ايمن و منظم براي تبعيت دانش آموزان به نمايش بگذاريد؛
- مطمئن شويد كه همه دانش‌آموزان از تجهيزات ايمني مناسبي (مثل عينك ايمني، روپوش آزمايشگاهي، دست كش) استفاده مي‌كنند؛
- ترتيبي دهيد كه حتماً ترازو، دست كش، كاغذ صافي و دستمال كاغذي در آزمايشگاه باشند.
- در اجراي هر آزمايشي بر همه قوانين ايمني و روش كار تاكيد كنيد.
- هرگز دانش‌آموزان را در آزمايشگاه بدون مربي و تنها نگذاريد.
- هرگز پذيراي مهمان نا خواسته در آزمايشگاه نشويد.
- هرگز اجازه ندهيد دانش‌آموزان مواد شيميايي را به بيرون از آزمايشگاه ببرند.
- هرگز اجازه سيگاركشيدن، خوردن غذا و نوشابه و يا آدامس در آزمايشگاه ندهيد.
5- شيوه كار با مواد شيميايي
- قبل از دست زدن به مواد شيميايي از دست كش ضد شيميايي استفاده كنيد. دست كش بايد در مقابل همه مواد شيميايي مقاوم باشد.
- اگر مواد شيميايي را از ظرف اصلي به ظرف ديگر انتقال داديد، برچسب روي آن بچسبانيد و غلظت، خطرات احتمالي، تاريخ و اسم شخص منتقل كننده را بر روي آن بنويسيد.
- براي درآوردن ماده شيمياي جامد از ظرف محتوي آن، بايد از قاشقك( اسپاتول) استفاده كنيد.
- مواد شيميايي را مستقيماً با دستتان لمس نكنيد.
- وقتي با تركيبات پراكسيد كار مي‌كنيد، هرگز از اسپاتول فلزي استفاده نكنيد. فلزات با پراكسيد واكنش تخريبي و انفجاري مي‌دهند.
- به هنگام انتقال مواد از ظرفي به ظرف ديگر، آن را از بدن خود دور نگه داريد.
- براي گرم كردن مايعات اشتعال پذير از حمام آبي استفاده كنيد، هرگز آن ها را مستقيماً حرارت ندهيد.
- اسيد غليظ را به آرامي به آب اضافه كنيد، هرگز آب را بر روي اسيد غليظ نريزيد.
- فقط آن مقدار از مواد شيمياي را كه نياز داريد بيرون آورده و وزن كنيد، مواد اضافي را به ظرف اصلي برنگردانيد، و اما ترتيبي اتخاذ كنيد كه اين مواد در ظرف مخصوص مواد مصرفي ريخته شود.
رعايت نكات ايمني توسط دانش‌آموزان
آزمايشگاه محلي است كه در آن خطرات بلقوه اي سلامت و ايمني دانش‌آموزان را تهديد مي‌كنند. عدم رعايت نكات ايمني و توصيه‌هاي بهداشت و سلامت در آزمايشگاه مي‌تواند خطر آفرين بوده و كليه مسئوليت‌هاي ناشي از حوادث بر عهده معلم است. به اين دليل دانش‌آموزان نياز دارند تا از روش درست تفكر و فعاليت در انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي آگاه باشند. معلم نيز وظيفه دارد تا ضمن آشنا ساختن دانش‌آموزان با مقررات و نظم حاكم در آزمايشگاه، نكات ايمني را به آنها آموزش داده و شرايطي را در آزمايشگاه فراهم سازد تا همه دانش‌آموزان با خيال راحت و با اطمينان از ايمني موجود به انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي مبادرت ورزند. توصيه‌هاي زير ويژه دانش‌آموزان بوده و آنها را با شرايط ايمني و مقررات فعاليت در يك آزمايشگاه شيمي آشنا مي‌سازند.
1- رعايت بهداشت محيط كار
- دويدن و يا انجام فعاليت‌هاي عجولانه و شتاب زده در آزمايشگاه ممنوع است.
- استفاده از گوشي‌هاي صوتي و تصويري كوچك شخصي در آزمايشگاه ممنوع است.
- دانش‌آموزان اجازه انجام آزمايش هاي اكيداٌ ممنوع را ندارند.
- دانش‌آموزان نبايد روي سكوي آزمايشگاه بنشينند.
- دانش‌آموزان بايد روش كار اورژانسي( كمك هاي اوليه) را بدانيد.
- هرگز در آزمايشگاه بدون مربي يا معلم كار نكنيد.
- اغلب آزمايش‌ها و يا فعاليت‌هاي كوچك آزمايشگاهي را با نظارت مستقيم معلم انجام دهيد.
- هرگونه ريختن يا پرتاب مواد و وسايل آزمايشگاهي، اتفاقات و يا آسيب‌ها را فوراً به معلم گزارش كنيد.
- هرگز در هنگام انجام يك واكنش آن را ترك نكنيد.
- هرگز براي گرفتن اشيايي كه در حال افتادن هستند، تلاش نكنيد.
- در برداشتن شيشه آلات گرم دقت كنيد. شيشه آلات گرم وسرد ظاهري شبيه هم دارند.
- هرگز سر باز لوله آزمايش را كه شامل مواد است به سمت خود يا سايرين نگيريد.
- هرگز پيپت را با مكيدن پر نكنيد. هميشه از شيوه‌هاي استاندارد پركردن پيپت استفاده كنيد.
- مطمئن شويد، حلال‌هاي اشتعال پذير در اطراف چراغي كه روشن مي‌كنيد، موجود نباشد.
- هرگز چراغ بونزن يا مشعل گازي روشن را رها نكنيد.
- به هنگام اتمام آزمايش، تمام وسايل حرارتي را خاموش كرده و شير آب و گاز را ببنديد.
- هرگز تجهيزات و مواد شيميايي را از آزمايشگاه بيرون نبريد.
- لباس، كيف و ساير وسايل شخصي خود را در محل ويژه خود قرار دهيد و هرگز آنها را روي سكو و يا معبر و راهرو قرار ندهيد.
- اگر حساسيتي به مواد شيميايي داريد، حتماً به مربي و معلم خود اطلاع دهيد.
- كف آزمايشگاه را تميز و عاري از هر شي نگه داريد( مثل: يخ، اشياكوچك، مايع ريخته شده ).
- در حفظ نظم و انظباط و نيز تميزي آزمايشگاه (مراقبت از آزمايشگاه ) كوشا باشيد.
- محيط كار را پاكيزه و عاري از هر شي غير ضروري نگه داريد.
- در پايان هر جلسه فعاليت آزمايشگاهي، سكوها و فضاي كار را كاملاً تميز كنيد.
- از ريختن آشغال به سينك آب ظرف‌شويي خودداري نماييد.
- هرگز مسيرخروجي را نبسته و روي وسايل اورژانسي را نپوشانيد.
- قبل از استفاده تجهيزات آنها را از لحاظ آسيب ديدگي(ترك خودگي، ناقص بودن و …) بررسي كرده و هرگز از وسايل آسيب ديده استفاده نكنيد.
- هرگز مواد شيميايي خالص را با ريختن در سينك فاضلاب و يا سطل آشغال هدر ندهيد.
- مواد شيميايي زائد را در ظرف‌هايي با برچسب مخصوص مواد شيميايي زائد قرار دهيد.
- وسايل شيشه اي شكسته شده و اشياي نوك تيز( مثل سرنگ، سوزن و يا بريده‌هاي شيشه اي) را سريعاً در ظرف‌هاي مشخص شده محتوي اين گونه مواد بريزيد.
- هميشه در آزمايشگاه با استفاده از عينك ايمني از چشمانشان محافظت كنيد.
- به هنگام فعاليت در آزمايشگاه زماني كه به مواد خطرناك دست مي زنيد حتماً دست كش يكبار مصرف تهيه كرده و بپوشيد.
- روپوش بلند آستين دار آزمايشگاهي و يا پيش بند ضد مواد شيميايي بپوشيد.
- كفشي بپوشيد كه به حد كافي انگشتان پا را پوشانده و داراي پاشنه بوده و ليز نخورد. پوشيدن كفش صندل كه جلو يا پشت آن باز بوده و يا داراي پاشنه بلند باشد، در آزمايشگاه ممنوع است.
- از پوشيدن شال گردن، پيراهن گشاد، آستين كوتاه و نيز شلوار گشاد در آزمايشگاه خود داري كنيد.
- به هنگام انجام فعاليت‌هاي آزمايشگاهي، حتماً جواهرات را در آوريد( بويژه جواهرات آويزان ).
- داشتن ناخن مصنوعي در آزمايشگاه سفارش نمي‌شود، زيرا جنس آنها از پليمرهاي قابل اشتعال بوده و مي‌توانند به شدت و به طور كامل بسوزند و خاموش كردن آنها به آساني ميسر نمي‌شود.
2- رعايت بهداشت عملي
- به هنگام استفاده از مواد شيميايي، دست خود را به صورت، چشمان، دهان و بدن خود نزنيد.
- هرگز مواد غذايي و نوشيدني باز يا بسته را به داخل آزمايشگاه يا انبار مواد شيميايي نياوريد.
- هرگز به منظور خودرن مواد غذايي و يا نوشيدن از ظروف شيشه‌اي آزمايشگاه استفاده نكنيد.
- هرگز به نگام حضور در آزمايشگاه و انبار مواد شيميايي از مواد آرايشي استفاد نكنيد.
- قبل از ترك آزمايشگاه، دست خود را بعد از در آورن دست‌كش بشوييد.
- قبل از ترك آزمايشگاه، تجهيزات محافظ ( مثل دست كش، روپوش آزمايشگاهي، عينك ايمني ) را در آورده و مرتب نماييد.
- هرگز هيچ واكنشگري را لمس نكنيد، نچشيد و نبوييد.
- هرگز ظرف محتوي مواد را مستقيماً به بيني خود نزديك و بخارات آن را تنفس نكنيد.
- هرگز موادي را كه در برنامه انجام آزمايش قرار ندارد، مخلوط و يا استفاده نكنيد.
- به هنگام استفاده از هود مخصوص آزمايشگاهي، تا آنجايي كه ممكن است بخارات سمي، غبار و يا گازها مواد شيميايي را به بيرون رها كنيد. وقتي از هود استفاده مي‌كنيد، درب هود را براي استفاده بهينه و اطمينان به كمترين مقدار بالا ببريد و دست و بدن خود را بيرون هود نگه داشته و براي اطمينان از جريان هوا، مواد و تجهيزات را حداقل در 8 سانتي متري داخل هود قرار دهيد.
- به هنگام انتقال و جابجايي مايعات ( بويژه بيش از ml250) يك ظرف بزرگتر(فلزي، پلاستيكي) يا سطلي كه به حد كافي بزرگ است، در زير ظرف اصلي قرار دهيد تا مواد ريزشي در آن بريزد.
- هرگز ظرف شيشه‌اي سنگين و يا خيس را جابه‌جا نكنيد.
- از وسايل (شيشه‌اي، چراغ بونزن و …) به روش صحيحي با نظارت مستقيم معلم استفاده كنيد.
روش كار در مواقع اضطراري
- همه خروجي‌هاي آزمايشگاه و ساختمان را بشناسيد.
- محل شماره تلفن‌هاي اورژانس را بدانيد.
محل و روش به كارگيري وسايل ايمني نظير: كپسول آتش نشاني، سيستم هشدار و آژير خطر، وسايل اطفاي حريق، محلول چشم شوي، جعبه كمك هاي اوليه و دوش ايمني را از قبل بدانيد.
دیدگاه خود را بنویسید